KENDÄ° BETTA STÄ°LÄ°NÄ°ZÄ° NASIL YARATIRSINIZ?
​
By Joep H. M. Van Esch
Bu makale Journal of IBC-Mart/Nisan 2009, Sayı 42, S. 5 ten alınmıştır.
Hobiciler türler üzerine seçici üretimler yapacağında, kendi beta anlayışından yola çıkarak zevklerine uygun balıklar yetiÅŸtirmeye çalışırlar. Peki kendi betta tarzımızı nasıl oluÅŸturabiliriz? Bu makalede ben kendi kiÅŸisel tecrübelerimle sizlere bu sorunun yanıtını bulmada yardımcı olmaya çalışacağım.
NOT: Makalede geçen 1. ,2. ,ve 3. örneklerde benim üretimlerim yaparken kullandığım ve balığın seceresinin anlamamı kolaylaÅŸtıran bazı kodlamalarımı göreceksiniz. Üretim kodu betanın soyunun dayandığı yer ve yumurtlamanın gerçekleÅŸtiÄŸi gün/ay//yıl dan oluÅŸuyor. Bu üretimlerin daha detaylı tablolarını görmek için benim web sitemi ziyaret edebilirsiniz.
Herkes kaliteli balıklar alabilir, ama herkes kaliteli balıklar üretemez. Üretimi gerçekleÅŸtirmek ve ilk jenerasyonu almak genellikle kolaydır ama hobici daha sonra bir zorlukla yüz yüze gelecektir. Bu zorluk ise kiÅŸinin geleceÄŸe yönelik damızlıklarını seçmesidir. Peki büyütme tankımızı yavru ile doldurmaya nereden baÅŸlasak. Gerçek üreticiler genellikle kalabalığın içinden kendi üretimlerinin kalitesini koruyacak yada bu kaliteyi daha da arttıracak seçimler yaparlar. Belli bir hedefe ulaÅŸmada kullanılacak yol belirlemek, genellikle bazı türler arasında çaprazlamalar yapmak anlamına gelir. Bu noktada insanlar ne elde etmek istediklerini göz önünde bulundururlar. Ama elde etmek istediÄŸimiz noktaya ulaÅŸmak için nasıl bir yol izleyeceÄŸiz? Bu sorunun cevabı kolay deÄŸildir çünkü birçok seçenek ve alternatif içinden doÄŸru seçimler yapmak zorundasınız. Her üreticinin tecrübeyle oluÅŸmuÅŸ ve kendisini en iyisi yapacağına inandığı metotlarını oluÅŸturması gerekir. Bu bir yapbozdan daha öte bir ÅŸey deÄŸildir. Kendi ulaÅŸmak istediÄŸiniz balığa sizi götürecek kombinasyonları deneme yanılma yolu ile bulmak zorundasınız.
Size yol göstermesi bakımından kendi tecrübelerimden bazı önemli ayrıntıları sizlerle paylaÅŸmak istiyorum:
ODAKLANMA: UlaÅŸmak istediÄŸiniz hedefe dair üretimlerinize baÅŸlarken aklınızın bir köÅŸesinde bulundurmanız gereken, belli bir program doÄŸrultusunda eÅŸ zamanlı üretimler yaparak gelecek üretimlerinde altyapısını oluÅŸturacak balıkları beraberce büyütmelisiniz.
Bunun için birçok akvaryuma ve birçok kavanoza sahip olmanız saÄŸlıklı balıklar la çalışmanız için önemlidir. Bettaların kuyruk ve renk yelpazesinden sizi hedefinize götürecek doÄŸru seçimleri yapmak önemli olduÄŸu karar zor bir konudur. Yeni hobiciler genellikle kaliteli betalara giden zamanı ve yolu hafife alma hatasına düÅŸerler. Heyecanları onları fazla düÅŸünmeden çekici kuyruk ve renk varyasyonlarına yöneltir. Ama zamanla yerleri kalmaz, zaman kaybettiklerini fark ederler ve geri dönmek için çok geçtir. Ä°ÅŸlerin yoÄŸunluÄŸu balıklara iyi bir bakım yapmayı zorlaÅŸtırır ve saÄŸlıksız balıklar iyi üretim yapmanızı olanaksız kılar buda yeni baÅŸlayan hobicilerin pes etmesine ve hobiden vazgeçmesine kadar varacak sonuçlara neden olur. Bu uzun yolculukta odak noktanızı kaybetmemek sizin için en iyisidir. Renklere önem vermeli ; kendinize aşırıya kaçmamak kaydıyla, kolay kombine edilebilecek renk varyetelerine sahip bir koleksiyon oluÅŸturmakla baÅŸlayabilirsiniz. Örnek vermek gerekirse; kırmızı, turuncu, ve sarı yada yanardöner renklerle(turkuvaz,metalik mavi, kraliyet mavisi) black melano ve metalik renkler kendi arasında güzel kombinasyonlar oluÅŸturabilir. Kuyruklarda ise birçok varyete kombine edilebilir. ÖrneÄŸin halfmoon crowntail ve double tail tüm uzun ve kısa kuyruklu tiplerle kombine edilebilir.
DAMIZLIK SEÇÄ°MÄ°NDE TÄ°TÄ°ZLÄ°K: Bir sağımda birkaç yüz genç balık elde etmeniz mümkündür fakat bu balıklardan ancak az bir kısmı sizin istediÄŸiniz özellikleri tam olarak barındıracaktır. Damızlık seçimi kesinlikle kolay deÄŸildir. Bazı özellikler kolayca kendisini gösterirken bazılarının ortaya çıkması ve farkedilmesi zaman alır. Akılda tutulması gereken yapılan çaprazlamalarda aradığınız özellikleri bulmaktır. Kolay fark edilen çekici özelliklere örnek olarak geniÅŸ sırt yüzgecini verebiliriz(resim 1), zor fark edilen geç ortaya çıkan bir özellik olarak ta rose tail lerin uç versiyonlarını verebiliriz. Her üretimde 4-8 arası balık bu arzu edilen deÄŸerlere sahipse damızlık olarak çalışacağınız balık bunlar içinde gerçekten en belirgin bir biçimde bu özelliÄŸi taşıyan olmalıdır. DoÄŸuÅŸtan getirilen bu arzu edilen özellikler karmaşıklaÅŸtıkça yapılacak seçimler de çok daha fazla zor ve karmaşık olacaktır. Zamanla ve elde ettiÄŸiniz geliÅŸmeleri takip ederek hedeflerinizi güncelleyip daha yüksek standartlara doÄŸru yönelebilirsiniz. Damızlık seçimleri sadece arzu edilen özelliklere sahip balıkları seçmek deÄŸil daha sonrada hangi balıkların kesinlikle iÅŸinize yaramayacağını belirleyip onları devreden çıkartmak demektir.
KENDİ BALIKLARINIZLA ÇALIŞIN: Daha öncede bahsettiğim gibi dışarıdan bir balık edinip onun üzerinde çalışmak çok daha kolaydır. Ama üreticiler genellikle kendi yetiştirdikleri balıklar üzerine çalışmayı isterler. Kendi balıklarınızla çalışmanın size sağladığı en önemli avantaj o balığın genetik geçmişini iyi biliyor olmanızdır. Dışarıdan alınan balıkların geçmişi çoğu zaman bir gizemdir. Üreticisini tanımıyorsanız balığın geçmişi hakkında doğru bilgi almak neredeyse imkansızdır. Üretici ile iletişime geçmek zordur ve iletişime geçseniz bile kişinin size kendi üretim sırlarını açması kolay olmaz.Bazı karakteristik özellikler balığın fenotipinde kolaylıkla gözükebilir ama bazı özellikler dıştan bakıldığında kendisini kesinlikle açığa vurmazlar. Bu özellikler bezen birçok jenerasyon öncesinin kalıntıları olabileceği gibi, bazense önceki jenerasyonların hepsinde bu özellik bulunur.
Örnek 1: Bu örnek benim kişisel Metallic HMPK üretimimle ilgili tablo. 2004 yılında benim güzel bir uzun yüzgeçli Copper HM üretmeme yardım eden bir çift Long Finned Copper HM yi Siamimbellis Tayland üreticisinden almıştım. Aldığım yavru F1 jenerasyonu (BT240404)
Baba Copper HM u aynı zamanda, Magicbetta, Belçika’dan aldığım uzun kuyruklu metalik mavi dişi ile çaprazladım ki bu dişi Bluebeta, Tayland üretimi yeşil HM çiftinin F1 yavrusuydu. Blue Metalik dişiden çıkan F1 dişiyi (BT040904) F1 Copper HM um (BT240404) ile çaprazladım ve buradan dönüşüme uğramış bir pastel plakat elde ettim. Metalliç bludan aldığım bir diğer dişi (BT040904) Platinum White ı, Marble HMPK erkeği( Ploybettas, Tayland) ile çaprazladım ve buradan geniş sırt yüzgeçli mavi dişiyi elde ettim. (BT200205) 2005 yılı mayıs ayı geldiğinde dönüşmüş platin pastel PK ile geniş sırt yüzgeçli maviyi çaprazladım ve kendime ait ilk birinci sınıf HMPK im doğdu. (BT210505)
ÇOKLU SEÇENEKLER TASARLAYIN: Temel hedefinize ulaşmak için, kuyruk ve renk ile ilgili birkaç yıllık çalışma yapmanız gerekebilir. Her üretim size beklediğiniz sonuçları vermeyebilir. Tabiî ki en basit yolu seçip dışarıdan aldığınız balıklarla belli üretimlerle hedefinize ulaşmaya çalışabilirsişniz ama bunun her zaman mümkün olmadığını göreceksiniz. Sadece az bir balık sizin kafanızdaki şablona uygun farklı varyasyonları elde etmenizi sağlar ve kendi balıklarınızla dışarıdan almaya ihtiyaç duymadan üretimlerinize devam etmeniz bir yılınızı bulabilir. 1 ve 2. örneklerin dışında bu makalenin ilerleyen kısmında yer alan 3. örnekte farklı varyasyonları içinde barındıran ve beni doğru yöne götürecek balıkların yer aldığı bir gen havuzu elde etmem bir yıllık üretimlerim ile oldu.
ÖRNEK 2: Bu örnek benim kendi kırmızı HMPK üretim şablonum. 2007 de kırmızı bir HM um vardı(Siamimbellis, Tayland) ve ben onu kırmızı geleneksel PK dişisi ile çaprazladım. (Daniella Vreeken, Belçika ) Çıkan F1 yavrular (BT060507)çok güzel bir kırmızıya sahip ve VT ile DT arası bir kuyruk yapısına sahipti. Bunlardan aldığım F2 jenerasyonunda(BTXX0707) az sayıda uzun anal yüzgece sahip düzgün kuyruk ve sırt yüzgeçlerine sahip PK erkekler elde ettim. Bu erkeklerden birini kız kardeşlerden biri ile çiftleştirerek F3 neslini elde ettim. (BT030408) son olarak F2 deki bu erkeği gelecek üretime temel olması için anne ve babası HMPK olan(Stornbetta, Tayland) plakat dişi( BT090707) ile çiftleştirdim ve yavru aldım(BT100208)
SEÇİMLERİ LEGOLAR GİBİ DÜŞÜNÜN: hayalinizdeki balığı üretmek için işinize yarayacak balıkları her zaman dışarıdan temin etmeniz mümkün olmaz. Hedefinize ulaşacak bir çok yol olduğunu aklınızdan çıkarmayın. İstediğiniz özelliklerden yalnızca birkaçını taşıyan balıklarla çalışmakta sizi kesinlikle hedefinize ulaştıracaktır.bazen bulunduğumuz noktadan birkaç adım geri gitmekte size aslında oldukça uzun bir yol kat ettirebilir. Bu yol daha uzundur ama bu sizi sonuçta başarılı bir şekilde hedefinize ulaştıracaktır.
ÖRNEK 3: Birinci örnekte benim koyu renk gövdeli HMPK üretimine başladığımda neler yaptığımı şema halinde gösteriyordu. 2007 de ise Dragonlara metalik bir yanardönerlik katmak için denemelere başladım. Tabiî ki bunun için koyu gövdeli dragonlar tercih etmem gerekirdi ama bulabildiğim balıkta diğer aradığım bazı özellikler yoktu. Hannoweer, Almanya’daki fuardan aldığım bu dişi geleneksel sarı dragon bir plakat dişisiydi.(Dong,Tayland) onu bir gümüş Copper HMPK erkekle(Banleangbettas; Tayland) ile çaprazladım. Aynı Copper i birde kendi üretimim olan Royal Blue HMPK dişisiyle çiftleştirdim.(BT292906B) Elde ettiğim yavrular BT170307 renkleri iyi dağılmış copper red bicolour du ve azda olsa yanardönerliğe sahipti. Yüzgeçleri ise melez plakattan daha simetrik HMPK ler arasında dağılım gösteriyordu.bu seriden çıkan genç dişilerden birini iki erkek kardeşi ile çaprazlamaya karar verdim. Yavrulardan biri melezlik özellikleri daha fazla bir plakatti (F2, BT050807)ve diğeri daha simetrik çizgileri olandı. (F2,171007A). Buna rağmen (F2,171007A) dan daha fazlasını bekliyordum. BT050807 benim için sürpriz oldu, daha uyumlu bir balıktı ve umut vadeden yüzgeçlere sahipti. BT171007A serisi iyiydi fakat onda özel bir şey yoktu. F1 den daha simetrik olan erkeği metallik mavi yarı kardeşi(BT010407) ile çaprazladım ve bundan çıkan BT271107 yavrular etkileyici bir yanardönerlik ve dilediğim kuyruk yapısına sahiptiler. Bu örnekte çoklu varyasyonları deneyerek tıpkı lego yapar gibi hedefinize ulaşabileceğinizi göstermek istedim.
ÇOK GENÇ BALIKLARI ÇİFTLEŞTİRMEDE KULLANMAYIN: 180 derecelik kuyruk açımına sahip yetiştirilen ilk balığı Guy Delaval yetiştirmişti. Daha sonra CHENMASWİL team (Lauren Chenot,Rajiv Massilamoni, ve Jeff Wilson) Daha sonra bu balıkları geliştirdi ve bugün bizim Halfmoon dediğimiz balıkları oluşturdular.üreticiler bu üretimde yüzgeçleri gelişmiş sağlıklı ve hareketli balıklar yetiştirmeyi amaçlıyorlardı. Bu yetiştiriciler halfmoonların dünya çapında yaygınlaşması konusunda katı davranmadılar. Birçok üretici genç balıklar edinip hızlı bir şekilde kendi üretimlerini yapmaya koyuldular. Bu durum günümüzde çoğu zaman 3-4 aylarında formlarının zirvesine ulaşan ve 6 aylık olduklarında canlılıklarını yitiren kuyruklarının ağırlığını taşıyamayan balıklar görmemize neden oldu. Bu seviyeye geldiklerinde bu balıkları artık üretmek mümkün olmuyor. Betalar cinsel olgunluğa erken yaşlarda erişebilir. Çoğu üretici büyütme tanklarında 2-3 aylık genç balıkların çiftleşmeye çalışmaları ile karşılaşır, ama bu balıkları genç yaşlarda üretebileceğimiz anlamına mı gelir? Aslında balıklar ömür boyunca gelişimlerine devam etselerde gerçek şekillerini 5-6 aylık olduklarında alırlar. Balıklar gerçek olgunluklarına erişmedikçe önemli karakteristik özelliklerini, artılarını ve eksilerini tam olarak göstermezler. Örnek olarak dayanıklılık, genel uyum, yüzgeçlerdeki kıvrılmalar, yüzgeçlerini açma yeteneği, hastalıklara karşı gösterdiği hassasiyet, Rosetail özallikleri vs. Dolayısıyla önemle akılda tutulması gereken, erken yaşta yapacağınız üretimlerin önemli karakteristik özellikleri gözden kaçırma riskinizin sizi hedefinizden kolayca saptırabileceğidir. Diğer bir önemli meselede erken yaşta üretilen balıkların verimli olan çağlarını kısaltacağınız ve üretim sayılarını azaltacağınızdır. Üreticilerin kendilerine bu konuda yalan söylemeleri birkaç jenerasyon sonra aldıkları sonuçlarla onların akıllarını başına getirecektir.
ÇOK İLERİLERİ PLANLAMAK YERİNE DİKKATLİCE İZLEYİN: Yakın akraba olan balıklarla üretim yapmak sıklıkla kesinleşmiş özellikleri sabitlemek için kullanılır. Bu tarz çaprazlamalara örnek olarak erkek kardeş X kız kardeş, baba X kız, anne X oğul, erkek yeğen X kız yeğen vs. Burada önemli olan sizi her zaman başarıya götürecek sabit bir programın olmadığını fark etmenin gereğidir. Birçok hobici üretime akıllarında kesin planlarla başlarlar. Ve yine birçok hobici üretim esnasında kesin planların onları her zaman sonuca götürmediğini deneyimlerler ve hedeflerine ulaşmak için başka bir rota belirlerler. Gözlem yapmak burada önemli bir role sahiptir, her jenerasyonda bir dahaki için istediğiniz özellikleri taşıyan balıkları seçerek yolunuza devam edersiniz.
GENETİK GEÇMİŞE GÜVENİN: Şunu unutmayın, bir şov balığı her zaman iyi bir üretim balığı olmayabilir ve üretiminizde çok işinize yarayan balıkların çoğu da aslında iyi şov balıkları değildir. Fenotip(dış görünüş) her zaman genotip(genlerinde olan) hakkında doğru şeyler söylemez. Güzel bir balık büyük bir üretimden yalnızca bir tane güzel yavru verebilir, buna karşın görünüş olarak daha az güzel bir balık geçmişinde ki birçok nesilde bulunan birçok önemli karakteristik özelliği yavrularına çok daha fazla geçirecektir. Balığın fenotipini su kalitesi, sıcaklık, beslenme gibi birçok faktör etkiler, ve balık genetik özelliklerini yeterince gösteremeyebilir. Balığı aldığınız üreticiden balığın geçmişi hakkında bilgi almaya çalışabilirsiniz ama an garantisi kendi üretiminiz olan ve geçmişini iyi bildiğiniz balıklarla çalışmaktır.
Birinci resimdeki baştan sona bakıldığında ayarsız renk tonlarına ve tümsekli bir sırta sahip royal blue HMPK erkeği çoğu hobici için üzerinde çalışılacak balıklar arasında ilk tercih olmazdı. Ben bu balığı Amsterdam Hollanda da düzenlenen birinci Bettas4all Show dan aldım. Dünyanın öteki ucunda bu seriyi geliştiren Denis Tan çalışmalarını forumdan takip ediyordum ve bu şova balık getirmeyi istediğini duyduğumda çok mutlu olmuştum. Ama maalesef balıklar deniz yolu ile gelirken bazı aksilikler olmuştu ve içlerinden yalnızca yukarıdaki erkek hayatta kalmıştı. Kendi serime bu balığı dahil etmeye pekte istekli olmasam da genetik alt yapısına güvenmeye karar verdim ve onu kendi üretimim royal blue HMPK dişisiyle çaprazladım. Sonuç uzun zamandır elde ettiğim en iyi dişilerden biri oldu. Bu resim 3B deki dişi, bu dişiyi aynı zamanda yukarıda yer alan örnek tablo 3 te de görebilirsiniz.
Hepimiz istediğimiz sonuçlara en kısa sürede ulaşmak isteriz ama genellikle bu nesiller sonra olur. Birçok nesil birçok yıl demektir ve bu sabır isteyen ve her zaman kolay olmayan ama kesinlikle verilen uğraşlara değer bir yoldur. Bu makaleyi hobicileri balıklarının genlerinde gizli olanı bulmaları ve kullanmaları konusunda yüreklendirmek için hazırladım. Bu esnada farklı renkleri ve kuyruk tiplerini çifleştirmekten korkmamalısınız. Son olarak sözlerimi betta üretimindeki en önemli noktaya değinerek bitirmek istiyorum:
Bu hobinin keyfini çıkarın…
Bu makale http://www.bettaterritory.nl/BT-AABselectivebreeding.htm adresinden alınarak çevirisi yapılmıştır. Faydalı olması dileğiyle…
Çeviren: Kenan ERAYMAN